Nusret Fişek

Hocaların Hocası Nusret Fişek

halukozsari Blog , ,
Hocaların Hocası Nusret Fişek

Bu hafta Toplum Hekimliği ve Sağlık Yönetimi üstadı olarak bilinen Nusret Fişek Hoca’mızdan söz etmek istiyorum. Çünkü 3 Kasım 1990, Prof. Dr. Nusret Hasan Fişek’in ölüm yıldönümüdür. Halk Sağlığı alanında bugün emekli olmuş saygın Hocalarımızın önüne alan açan Nusret Fişek, ülkemiz sağlık sistemine hiç silinemeyecek kalıcı izler bırakmış bir bilim insanıdır.

Türkiye’de öncelikle Halk Sağlığı önderi olarak tanınan Nusret Fişek Hoca aynı zamanda, Cemil Çiçek ve Nafiz Kurt ile birlikte en kısa süreli Sağlık Bakanı olarak görev yapan (25 Ağustos-5 Eylül 1960) üç isimden birisidir. Kim bilir belki de bu yüzden, görev yaptığım dönemdeki Bakan katında (şimdi Ankara Valiliği olan bina) çerçeveli Sağlık Bakanı fotoğrafları arasında 24. Türkiye Cumhuriyeti Hükümeti Sağlık Bakanı olarak fotoğrafı yer almamıştı. Nusret Hoca’nın Sağlık Bakanı olarak da görev yaptığını, 2020 yılında yazdığım “Sağlık Bakanlığı’nın 100. Yılında Sağlık Bakanları” kitabıma (https://halukozsari.com/wp-content/uploads/2023/11/SAGLIK-BAKANLIGININ-100-YILINDA-SAGLIK-BAKANLARI.pdf) hazırlanırken öğrenmiştim.

Hocaların Hocası

Hıfzıssıhha Okulu Müdürlüğü’nden sonra Sağlık Bakanlığı Müsteşarı olarak görev yapan Nusret Fişek ile Bakanlık görevlerinden yaklaşık 30 yılı aşkın bir süre sonra tanıştırılan Sağlık Müdürlerinden biri olmak, yaşamımda iz bırakan onur duyduğum deneyimlerimden biriydi.

Gümüşhane Sağlık Müdürü olduğum dönemde, Ankara’da bir Bakanlık toplantısında bulunuyorduk. İçinde olduğum bazı Sağlık Müdürleri ile birlikte Nusret Hoca ile tanıştırılmaya götürülmüştük. Hacettepe Halk Sağlığı Anabilim Dalı Başkanı olarak görev yaptığı oda, emekli olduktan sonra da, öğrencisi olan Hocalar tarafından kendi kullanımına sunulmuştu. Vefatı sonrası, Yüksek Lisans ve Doktora yaptığım dönemde kendisinden sonra gelen Anabilim Dalı Başkanlarının bu odasına her girdiğimde, gözümün önünden gitmeyen bir sahneyi paylaşmak isterim. Kahve makinasından konuklarına kahve ikram etme alışkanlığı olan Hocaların Hocası, bizlere de aynı nezaketi yaşatmıştı. Anlattığı konular, verdiği öğütler zaten değer biçilmezdi, ama bizlere yaşattığı bu zarafeti unutmak mümkün değildi.

Babası Kurtuluş Savaşı Komutanı Tümgeneral Hayrullah Fişek olan Nusret Fişek, 1938 yılında İstanbul Tıp Fakültesi’nden mezun olmuştu. 1941’de Bakteriyoloji Uzmanı olmuş, 1946 yılında Johns Hopkins Halk Sağlığı Okulu Sağlık Yönetimi ve İlişkili Disiplinler eğitimi almıştı. 1952’de Harvard Üniversitesi Tıp Bilimleri Felsefe Doktoru, 1955’de ise Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi Biyokimya Doçenti, 1966’da Halk Sağlığı Profesörü olmuştu.

1966-1971 arası Hacettepe Üniversitesi Mezuniyet Sonrası Eğitim Fakültesi Dekanı olmuş, 1983 yılında Hacettepe Üniversitesi Tıp Fakültesi Halk Sağlığı Anabilim Dalı Başkanı görevine başlamış, 1983-1990 yılları arasında Türk Tabipler Birliği Başkanı olarak çalışmıştı.

Nusret Fişek Adıyla Hatırlanan Bazı Sağlık Düzenlemeleri

Sağlık belleğimizin hiç çıkarılamayacak kadar derinlerine yerleşen 224 sayılı Sağlık Hizmetlerinin Sosyalleştirilmesine Dair Kanun hazırlıkları, yasalaşma ve pilot uygulama süreçleri, Hocamızın en unutulmaz eserlerinden biridir. Öyle ki, bu yasanın getirdiği model, sadece bizlerin sağlık belleğinde değil, yasalaştıktan tam 17 yıl sonra, Dünya Sağlık Örgütü Alma-Ata Bildirgesi’ne de temel oluşturmuştur.

554 sayılı Nüfus Planlaması Hakkında Kanun süreci, Hacettepe Üniversitesi Toplum Hekimliği Enstitüsü ile Hacettepe Üniversitesi Nüfus Etütleri Enstitüsü ile Çubuk Sağlık Eğitim ve Araştırma Bölgesi’nin kurulması bu düzenlemeler içinde ilk akla gelenlerdir.

İlki 1963’de yapılmaya başlanan, nüfus ve sağlık ilişkilerini irdeleyen Türkiye Nüfus ve Sağlık  Araştırması’nın yönlendiricisi ve uygulayıcısı olmuştur. Demografi eğitiminin kalitesi için sadece yurt dışı uzmanlarla çalışmamış, öğrencilere yurt dışında eğitim yapma fırsatı sağlamıştır.

Bilinen özellikleriyle, 1961 yılında yasalaşan 224 sayılı Sağlık Hizmetlerinin Sosyalleştirilmesine Dair Kanun;

  • nüfusa dayalı,
  • yaygın,
  • sürekli,
  • entegre,
  • kademeli,
  • il içinde bütün ve katılımlı sağlık hizmeti ilkesiyle
  • sağlık evi-sağlık ocağı-ilçe/il hastaneleri yapılanmasına dayanmaktaydı.

Az bilinen ve bir kısmının da taslakta yazıldığı halde yasalaşmadığı söylenen 224 Sayılı Kanun finansal ilkelerine değinmekte ayrıca yarar olacaktır;

  • Madde 2- Karma finansman modeli; prim + kamu kurumları bütçeleri + kullanımda cepten ödeme,
  • Madde 4- Sosyalleştirme kapsamında çalışmayan sağlık personelinin mesleklerini serbest olarak icra edebilmesi,
  • Madde 5- Hastanın ücretini ödemek koşuluyla, istenilen sağlık personelini ve kurumunu seçme hakkı,
  • Madde 14- Bağlı oldukları sağlık ocaklarına başvuranların her tür sağlık hizmetinden parasız yararlanması…

Epidemiyoloji’den Toplum Hekimliğine Sağlık Yönetimi’nin her alanında silinemeyecek izleri olan ve yetiştirdiği Hocalarla her zaman anılan Nusret Fişek Hocamızın ölüm yıldönümünde, sadece sıraladığım bu başlıkları bile hatırlamak çok önemli. Yaşıtım olan bu öğretici düzenlemelerin, gerçeklebilenleri oldu ama halen tartışılıyor olanları da var, keşke uygulamaya geçirip sonuçlarını değerlendiriyor olabilseydik. Keşke, döneminin bu ileri görüşlülüğünü kendi dünyalarımızla sınırlamasaydık…

Son Söz

Türkiye’de sağlık yönetimi alanının bırakın bilinmesini, konuşulmazken bile, 1946 yılında Johns Hopkins Halk Sağlığı Okulu Sağlık Yönetimi ve İlişkili Disiplinler eğitimi almış olmak, ülkesine döndüğünde de aşamalar halinde uygulamaya geçirmek işte böyle olabiliyor. Son sözüm de, Hacettepe Sağlık İdaresi Yüksekokulu kuruluşuyla ilgili olacak.

Nusret Hoca önderliğinde, “Sağlık İdaresi Yüksekokulu dünyadaki sağlık yönetimi gelişim ve değişim sürecine paralel olarak 1963 yılında Sağlık Bakanlığı’na bağlı kurulmuştur. Daha sonra 5.6.1970 tarih ve 800 Sayılı Hacettepe Üniversite Senatosu kararı ile Hastane İdaresi Yüksekokulu kurulmuş ve 1975 yılına kadar lisansüstü eğitim vermiştir. 6.11.1975 tarih ve 75-816 Senato kararı ile Lisans programı da açılarak okulun adı “Sağlık İdaresi Yüksekokulu” olarak değiştirilmiştir. Sağlık Bakanlığına bağlı okul ile Hacettepe Üniversitesine bağlı okul, 2547 sayılı Yükseköğretim Kanununa dayalı olarak çıkarılan 20 Temmuz 1982 tarih ve 41 Sayılı Kanun Hükmünde Kararname ile tek bir okul olarak Hacettepe Üniversitesi içinde birleştirilmiştir.” Tırnak içinde aktarılan bu cümleleri özellikle yorumsuz olarak dikkatlerinize sunuyorum. Hacettepe Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Sağlık Yönetimi Bölümü web sitesinden alınan bu cümleler, Nusret Hoca’nın Sağlık Yönetimi konusunda yaptıkları konusunda söylenecek söz bırakmıyor (https://sid.hacettepe.edu.tr/tr/menu/tarihce-53).

34 yıl önce vefat eden Nusret Fişek Hoca’mızı rahmet ve minnetle anıyorum, sağlık sektörüne getirdiği vizyonun önünde saygıyla eğiliyorum.

Cumhuriyetimizin İkinci Yüzyılında da Yenilikçilik

halukozsari Blog , , , , ,
Cumhuriyetimizin İkinci Yüzyılında da Yenilikçilik

Cumhuriyetimizin 101. Yılı’nda, girişimcilik ve yenilikçilik kavramlarını öne çıkarma isteğimin ana nedeni, “herkesin yaptığını değil yapmadığını hatta daha fazlasını yapma” ihtiyacıdır. Sağlık, bu ihtiyacın en somut ve toplumsal yararı en fazla görülebileceği sektörlerin başında gelmektedir.

Cumhuriyetimizin ikinci yüzyılının ilk yılını tamamlarken, sağlık hizmetlerinde de yenilikçilik konusunu özellikle vurgulamak istedim. Savaş yıllarında daha Cumhuriyet ilan edilmeden iki buçuk yıl önce yeni açılan Türkiye Büyük Millet Meclisi’nin ikinci haftasında kurulan Sağlık Bakanlığı, o dönemdeki 11 Bakanlıktan birisidir. Bandırma Vapuru’nda Atatürk ile birlikte Samsun’a kurtuluş mücadelesine çıkan ve bir asrı aşan Cumhuriyet Dönemi’nde en uzun süre Sağlık Bakanı olarak görev yapan Dr. Refik Saydam’ın başlattığı bulaşıcı hastalıklarla mücadele ve buna yönelik örgütlenme modeli, o dönemin sağlık hizmetlerinde dünyada iz bırakan bir yenilikçilik örneğidir.

Prof. Dr. Nusret Fişek’in ekibiyle birlikte hazırlayarak uygulamaya başladığı 224 sayılı Sağlık Hizmetlerinin Sosyalleştirilmesine Dair Kanun kapsamındaki yenilikçi model, Türkiye’de yasalaştıktan 17 yıl sonra Dünya Sağlık Örgütü tarafından 1978 Alma Ata Bildirgesi’nde temel sağlık hizmetlerine örnek gösterilmiştir.

İkinci yüzyılımızın da, nitelikli ve fedakar sağlık insan gücümüzle, yine ve yeni yenilikçi örnek modelleri yaşatacağına yürekten inanıyorum.

Son Günlerin Bazı Yenilikçi Gelişmeleri,

Eminim sizlerin de dikkatinden kaçmamıştır; son haftalarda arka arkaya paylaşılan yenilikçi gelişmeler, sağlık açısından da girişimcilik ve yenilikçiliğe değinmeyi neredeyse zorunlu hale getirdi. Sadece şu iki örnek bile bunu göstermektedir;

İlk örnek; Elon Musk’ın gündeme oturan Optimus adlı insansı robotları ile Cybercab adlı kablosuz internet üzerinden şarj edilebilir otonom robo taksileri…

Cybercab, teknolojisiyle alışılmışın çok dışında bir araç gibi görünüyor; sürücüsü, direksiyonu ve pedalları yok, 2027’de piyasada olacakmış.

İkinci örnek ise Güney Kore’de kullanıma giren uçan alışveriş arabaları. Palletrone adı verilen bu arabalar, drone kullanarak uçan market arabası haline gelebiliyor, entegre algılama teknolojisiyle kullanıcısını takip edebiliyor.

Bu iki örnek sağlıkta da kullanıldığında, hizmete erişilebilirlik ne kadar artar. Zamanında müdahalelerle, sadece yaşam kalitesindeki artış veya hastalık nedeniyle oluşmuş engellilik azalışının ortalama yaşam süresine etkisi ne kadar fazla olur. Böylelikle QALY ve DALY hesabı yapan sağlık ekonomistlerinin, farklı yaklaşımlar içinde olduklarını çok yakın gelecekte daha net görebileceğiz.

Yine geçtiğimiz günlerde, Dünya Sağlık Örgütü Genel Direktörü, “Sağlığın geleceği dijitaldir.” saptamasında bulundu. Dünya Sağlık Örgütü verilerinde; teletıp, mobil mesajlaşma ve sohbet robotları gibi dijital sağlık müdahalelerine hasta başına yıllık 0,24 ABD doları yatırım yapılarak, bulaşıcı olmayan hastalıkların yükünün azalabileceği ve 2 milyon kişinin hayatının kurtarabileceği gösteriliyor. Aynı verilerde, bu hastalıkların insandan insana bulaşmamasına rağmen ölümlerin yüzde 71’i ile her yıl 41 milyon kişinin ölümüne neden olduğu yer alıyor.

Herkesin Yaptığını Değil Yapmadığını Yapan

İşte onun için sağlıkta, “herkesin yaptığını değil yapmadığını yapan” hatta “daha fazlasını yapan” bir yaklaşımla girişimcilik teşvik edilmelidir. Doğaldır ki, özellikle de sağlık gibi kendi içinde kısıtlılıkları olan bir alanda, girişimcilik çok kolay değildir.

Zorlukların başında; ihtiyaçların dinamik olması ve hızlı değişmesi, bütçe darboğazları, talepleri karşılamaya yönelik yenilikçi yaklaşımların önündeki bürokratik ve mali engeller gelmektedir.

Girişimciliğin temeli, toplumun ihtiyacı olan mal ve hizmetlerin üretilmesi ile sunulmasına dayanır. Girişimcilik hedef kitle olarak toplumu alır, değer katan ve çözüm odaklı fikirlerle, paydaşlarını ve kaynaklarını vazgeçilmez bileşenler olarak tanımlar.

Girişimciler, ekonomik ve sosyal refah ile kalkınmanın lokomotifi olarak gösterilir. Çünkü; yeni iş alanları ve istihdam oluştururlar, rekabeti artırma potansiyeline sahiptirler, farklılaşma ve yeniliğin en belirgin hızlandırıcılarıdır. Bu yüzden başta kamu sektörü olmak üzere, girişimcilik bakışının ön planda tutulması gerekir.

Sağlıkta değişimi ve yenilenmeyi yönlendiren, start-up olarak bilinen bu konudaki yapılanmalar hızla teşvik edilmelidir. Bireyselden öte toplumsal değer oluşturma fırsatlarını ön alan ve risk üslenen bir yönetim biçimi geliştirilmelidir.

Roberto Vivona, Tommy Hoyvarde Clausen, Petter Gullmark, Emre Çınar, Mehmet Akif Demircioğlu’nun “Kamu Sektörü Girişimciliği: Bütünleştirici Bir İnceleme” (Public Sector Entrepreneurship: An Integrative Review) adlı makalesinde (https://link.springer.com/article/10.1007/s11187-024-00965-5) kamu sektöründe girişimciliğin hayati yönleri olarak 3 ana başlık sıralanmaktadır; yenileme, dayanıklılık, beceriklilik.

Yenileme başlığı altında, temel fikirleri ve stratejileri dönüştürerek değişen koşullara uyum sağlama yeteneğinden söz edilmiştir. Dayanıklılık olarak, zorlukların üstesinden gelme ve mevcut hedeflerin peşinden gitmeye devam etme yeteneği ifade edilmiştir. Beceriklilik ise mevcut kaynaklara bakılmaksızın fırsatları takip etme yeteneği olarak anlatılmıştır.

Daha Fazlasını Yapma

Cumhuriyetimizin 101. Yılı’nda, girişimcilik ve yenilikçilik kavramlarını öne çıkarma isteğimin ana nedeni, “herkesin yaptığını değil yapmadığını hatta daha fazlasını yapma” ihtiyacıdır. Sağlık, bu ihtiyacın en somut ve toplumsal yararı en fazla görülebileceği sektörlerin başında gelmektedir.

Sağlık sektöründe sürdürülebilirlik tartışmaları bu yüzden öne çıkmaktadır. Sağlıkta yenilikçilik bu tartışmalara çözüm olarak savunulmaktadır. Bunlar sadece ülkemize özgü de değildir. İlgili paydaşlarıyla, küresel düzeyde de girişimciliği tetikleyen kamu politikaları savunulmaktadır. Klasik bütçe yöntemleriyle çözülmekte zorlanılan sağlık sorunları için hizmet sunumundan finansmanına yenilikçilik, hep ilk planda düşünülmekte ve teşvik edilmektedir.

Kamusal karar vericilerin, bir yandan sağlıkta da girişimciliğin önünü açacak zorlama ve teşvik politikalarını uygulamaya geçirmekte öncü olmaları, diğer yandan da patente kadar giden bir yenilikçilik yolculuğunun koordinasyonunu üstlenmeleri gerekmektedir.  Araştırmaya ağırlık veren, AR-GE yatırımlarını destekleyen sağlık sektöründe, yenilikçilik çok hızlı mesafe alınabilecek bir süreçtir.

Bu duygularla, Cumhuriyetimizin 101. Yılını kutluyorum. İkinci yüzyılımızda da, yenilikçilikte iz bırakan örneklerin yaşanması dileğimi vurgulamak istiyorum. Büyük Önder Mustafa Kemal Atatürk ve fedakar silah arkadaşlarını rahmet ve minnetle anıyorum. Dr. Refik Saydam ile Prof. Dr. Nusret Fişek başta olmak üzere, sağlık sektörüne emek ve gönül veren tüm ekip arkadaşlarının önünde saygıyla eğiliyorum.