Geçen hafta, Avrupa Sağlık Sistemleri ve Politikaları Gözlemevi (The European Observatory on Health Systems and Policies) tarafından yapılan bir yayını, özellikle metodolojisi açısından özetlemiştim. Yayında, gelecek öncelikleri olarak sıralanan dokuz başlığa da bu hafta değineceğimi belirtmiştim. Yayın, “Kamuya Açık Bir Tartışma; Avrupa Birliği’nin Gelecekte Sağlık Öncelikleri Sonuçlar, İçgörüler ve Eylem Fikirleri başlığını taşıyordu. (https://eurohealthobservatory.who.int/docs/librariesprovider3/studies—external/future-health-priorities-of-the-eu-).
Yayında, sağlık ekosistemi açısından bakıldığında, paydaşlarla birlikte gelecek öncelikleri belirlemede örnek olabilecek bazı yöntemler anlatılıyordu. Bunları aktarmış, olası kazanımlar ve olmazsa olmazlar başlıkları altında da örnek alınabilecekleri sıralamaya gayret etmiştim.
Dokuz Başlık
Avrupa Birliği’nin geleceğe yönelik sağlık öncelikleri içinde harekete geçilmesini istediği dokuz başlık şu konulardan oluşmaktadır;
- Sağlık güvenliği,
- Sağlık belirleyicileri,
- Dönüşüm,
- İşgücü piyasası,
- Genel sağlık sigortası,
- Dijital çözümler ve yapay zeka,
- Performans ve dayanıklılık,
- Uzun vadeli zorluklar,
- Küresel ses ve liderlik.
Sağlık güvenliği başlığında, sağlık sistemlerinin güçlendirilmesi ile buna yönelik hazırlıkların teşvik edilmesi için yapılacaklar sıralanmış. İlk yapılacak iş olarak, kapasite oluşturmaktan söz edilmiş. Altyapıya yapılan yatırımlar ve yenilikçiliğin artırılması bu başlığın önemli aksiyonları olmuş. Bu bağlamda uluslararası işbirliği ve koordinasyona da vurgu yapılmış.
Sağlık belirleyicileri olarak; sağlığın ticari belirleyicileri ile sektörler arası entegrasyon ve diğer sektörlerin sağlığın belirleyicilerini ele alma süreci dikkate alınmış.
Dönüşüm başlığı altında, yeniliği teşvik ederek dönüşümü destekleyecek araçlar gündeme getirilmiş. Hastaların ve hizmet sağlayıcıların içinde yer aldığı tüm paydaşların, planlama ve reform süreçlerine dahil edilmesi bu başlığın bileşeni olarak görülmüş.
İşgücü açısından;
- eğitim standartlarının uyumlulaştırılması ve niteliklerinin tanımlanması,
- sağlık işgücü ihtiyaçları ve çalışma koşulları ile
- sağlık işgücüne Avrupa Birliği bakışı
aktarılmış.
Genel sağlık sigortası için; kapsamda olmayanların belirlenerek izlenmesi, savunmasız ve dışlanmış grupların (riskli gruplar) sağlığa erişimi, birinci basamak sağlık hizmetleri ile toplum sağlığı ve bütünleşik hizmet ile bunlara yapılacak yatırımlar alt başlıklar olarak yazılmış.
Dijital çözümler ve yapay zekaya yönelik olarak;
- dijital katılım,
- önleme de dahil olmak üzere sağlık hizmet sunumunu iyileştirmeye yönelik dijital çözümler ve
- bu çözümlerin uygulanması, güvenliği, gizliliği ve güven konusunda yaşanan zorluklar değerlendirilmiş.
Göstergelerin ve metodolojilerin standardizasyonu, ön koşul olarak sağlık sistemlerinin güçlendirilmesi ve hazırlıklı olunması (sağlık tehditlerine dayanma kapasitesi), insan ve hasta merkezli göstergeler ile sağlık planlaması ve sağlık yönetimine halkın katılımı gibi başlıklar; performans ve dayanıklılık adı verilen öncelikte önemli görülmüş.
Uzun vadeli zorluklara gelindiğinde; teknoloji ve yenilikçiliğin kullanımı da dahil olmak üzere;
- iklim değişikliğine hazırlık, hafifletme ve sağlık hizmetlerinin yönetilmesi ve sunulmasına yönelik iklim dostu çözümlerle uyum,
- hastaların ihtiyaçları ile birincil, uzun vadeli ve sosyal bakım anlamında entegrasyon ve
- bunları karşılamak için yeniliklerden yararlanma (yaşlı dostu teknolojiler, iyi uygulamalar),
- ticari belirleyiciler de dahil olmak üzere sağlık belirleyicilerinin dikkate alınmasına
dikkat çekilmiş.
Küresel ses ve liderlik anlamında ise;
- Avrupa Birliği’nde ortak ses ile küresel sağlık stratejileri uyumlulaştırılması ve uygulanması,
- üçüncü ülkelerle karşılıklı yarara dayalı ilişkiler ile kapsamlı ve sektörler arası sağlık politikalar
vurgulanmıştır.
Birlikte Çalışabilirlik
Gözlemevi’nin Eylül 2023 ile Nisan 2024 arasında gerçekleştirdiği kamuya açık tartışma sonunda;
- uzun vadeli zorluklar, sağlığın belirleyicileri, genel sağlık sigortası en sık ilk üç konu seçilirken,
- küresel ses ve liderliği güçlendirmek, dijital çözümler ve yapay zeka ile sağlık güvenliği başlıkları ise son üçte yer almıştır.
Tartışmanın en fazla fikir birliğine varılan konularına bakıldığında, sağlık sektörünün en az kontrol edebildiği başlıklar olduğu dikkat çekmektedir. Bir başka deyişle, sadece sağlık sisteminde yapılacak iyileştirmelerle düzelmeyecekler olarak ifade edilebilir. Ekosistemin farklı paydaşları, bu başlıklarda daha fazla söz sahibi olabilmektedir. Zaten asıl kritik nokta da budur. Kamuya açık bu tartışmada görüş bildirenler, sağlık sisteminin işte bu çok taraflı yapısına vurgu yapmışlardır. Dolayısıyla, birden fazla sektörün sorumluluğunda yürüyen bu alanlarda, sağlık sektörünün yapması gerekenlere yönelik yol gösterici de olmuşlardır. Bu bağlamda, bir başka açıdan bakıldığında da, birlikte çalışabilirlik örneği vermeleri istenmiştir.
Birlikte çalışabilirlik yani interoperability, koordinasyonun da ötesinde bir aşamayı ifade eder. Verilerin farklı sistemler arasında en az müdahaleyle aktarılmasını sağlayan mekanizmalar oluşturulması ve teknoloji kullanımı anlamına gelir. Farklı sistemlerin birbirleriyle iletişim kurmasına ve gerçek zamanlı olarak bilgi paylaşmasına fırsat verir.
Yaklaşık yirmi yıl önce, Tıp Bilişimi Kongresi’nde keyifle dinlediğim üst düzey karar verici bir arkadaşım, anlamlı bir benzetme yapmıştı; “Birlikte çalışabilirlik, elinde bageti ile tıpkı orkestra şefi gibi, her biri kendi alanında virtüöz olanları orkestrasında yönetmeyi başarmaktır.”
Dijital çözümler, sağlık güvenliği ve Avrupa Birliği’nin küresel sesi olma başlıklarının; tartışmada en alt sıralarda yer alması ise çalışmanın başka bir ilginç sonucudur. Bu durum, aslında bir öncelik belirleme yerine, bir araç olarak görmekten kaynaklanmış olabilir. Özellikle dijital çözümler, diğer hedeflenenlere ulaşmayı sağlayan bir araç gibi düşünülmüş olabilir.
Bize Ne Yararı Var?
Avrupa Birliği’nin gelecekteki öncelikleri; bizde de ekosistemin değişik taraflarını teşvik eden, birden fazla karar vericiyi katılımcı yaklaşımlara yönelten bir süreç başlatmak için referans olabilir. Geleceğe yönelik sağlık politikalarının şekillenmesi ve uygulama modelleri oluşturulmasında, metodolojisi ve içeriğinin birlikte önemsenmesi bakışının tetiklenmesini sağlayabilir.
Paydaşlarla karşılıklı görüş alışverişi ve ortak paydada buluşmanın değerini daha fazla ortaya konulabilir. Yenilikçi bakış ve projelerin, hatta karşılanmamış ihtiyaçların karşılanmasında bile kilit rol oynayabilir. Karar vericiler, bu alanların netleşmesi sayesinde, kişilerin kendi sağlığını yönetmeleriyle ilgili eylemlerini daha da somutlaştırabilir.
Sağlığı koruma ve geliştirme ile hastalıkları önlemenin önemine odaklanma düzeyi artabilir. Özellikle, basamaklar arası koordinasyon yoluyla, birinci basamakta risk faktörlerinin yönetimi için programlar yapay zeka destekli programlar geliştirilebilir. Daha güçlü koordinasyon ve iş birliği, var olan ve yeni eklenebilecek kaynakların da gerçekçi kullanımına neden olabilir. Geçen haftaki yazımı bitirirken; artık her şeyi bilen değil, soran ve sorgulayan yönetici kavramı ile olmazsa olmazların önünde durmanın zorluğunu vurgulamıştım. Sağlık yöneticileri, yönetim alanlarından bağımsız olarak, uluslararası alandaki buna benzer önceliklerden yararlanarak, kendi koşullarına en uygun süreç ve sonuçları izleyip değerlendirebilmelidir. Bu bağlamda, asla kopyala yapıştır yapmadan, gerek metodolojik süreçten ve gerekse içerikten uygulamaya kadar gidebilecek örnekler oluşturulmalıdır.