Tek Sağlık kavramının önem artışı; insanlar, hayvanlar, bitkiler ve çevre arasındaki etkileşimini değiştirebilen birçok faktör olmasına dayandırılmaktadır. Artan nüfus, yeni yeni coğrafi alanlara genişlemeyi zorunlu kılmaktadır. Bu zorunluluk, hayvanlarla yakın temas olasılığını arttırmaktadır. Hayvanlarla yakın temas ise hastalıkların hayvanlar ve insanlar arasında karşılıklı geçişine daha fazla fırsat oluşturmaktadır. Sonuçta, hastalıklar ülke sınırı tanımayan ve dünya çapında hızla yayılan bir nitelik kazanabilmektedir.
Tek Sağlık, son dönemde oldukça gündemde yer alan bir kavram oldu. Literatürdeki adı, ‘One Health’. Amerika Birleşik Devletleri’nin saygın sağlık kuruluşlarından Hastalık Kontrol ve Korunma Merkezi (CDC), Tek Sağlık kavramını; insanlar, hayvanlar, bitkiler ve ortak çevreleri arasında kurulan ilişkiyle optimal sağlık sonuçlarına ulaşma hedefi olarak açıklıyor. Bu ilişkiden yola çıkarak; yerel, bölgesel, ulusal ve küresel düzeylerde çalışan, çok sektörlü ve disiplinler arası bir yaklaşımın gereğine dikkat çekiyor.
Tek Sağlık kavramının önem artışı; insanlar, hayvanlar, bitkiler ve çevre arasındaki etkileşimini değiştirebilen birçok faktör olmasına dayandırılmaktadır.
Artan nüfus, yeni yeni coğrafi alanlara genişlemeyi zorunlu kılmaktadır. Bu zorunluluk, hayvanlarla yakın temas olasılığını arttırmaktadır. Hayvanlarla yakın temas ise hastalıkların hayvanlar ve insanlar arasında karşılıklı geçişine daha fazla fırsat oluşturmaktadır. Çevre koşullarında bozulmalar, hastalıkların hayvanlara geçmesi için farklı ortamlara da yol açabilmektedir.
Bu arada, sadece insanların değil, hayvanların ve hayvansal ürünlerin hareketliliğiyle, küresel seyahat ve ticaret artışına da değinmek gerekir. Sonuçta, hastalıklar ülke sınırı tanımayan ve dünya çapında hızla yayılan bir nitelik kazanabilmektedir.
Ayrıca hayvanların potansiyel insan hastalıkları için önceden uyarı verebileceğini de unutmamak gerekir. Kuşların aynı bölgedeki insanlar Batı Nil virüsü enfeksiyonuna yakalanmadan önce, aynı virüsden ölmeleri bu konuda sık verilen bir örnektir.
TEK SAĞLIK HANGİ SORUNLARI ORTAYA ÇIKARIR?
Bu soruya; zoonotik hastalıklar, antimikrobiyal direnç, gıda güvenliği, vektör kaynaklı hastalıklar, insanlar, hayvanlar ve çevreden bulaşan sağlık problemleri gibi cevaplar verilebilir.
Yaşanan tüm değişiklikler, hayvanlar ve insanlar arasında yayılabilen hastalıklara (zoonotik) neden olmaktadır. Hastalık örnekleri olarak; Kuduz, Salmonella Enfeksiyonu, Şarbon, Bruselloz, Ebola ilk akla gelenlerdir.
Sıralanan tüm örnekler, bu cevapların detaylandırmasını sağlayacaktır;
- Antibiyotiğe dirençli mikroplar, gıda ve toprak, su gibi çevre yoluyla yayılarak enfeksiyonların tedavisini güçleştirebilirler.
- Vektör kaynaklı hastalıklar, artan sıcaklık, büyüyen sivrisinek ve kene yaşam alanlarıyla
- Besin hayvanlarındaki hastalıkların yaygınlaşmasına karşı alınacak önlemler, ülke ekonomilerini bile tehdit edebilir.
- Suyun kirlenmesi hem insanları hem de hayvanları hasta edebilir.
- Kronik hastalıklar, yaralanmalar, iş sağlığı gibi alanlarda da sektörler arası işbirliği bakışı gerekebilir.
Amerika Birleşik Devletleri Hastalık Kontrol ve Korunma Merkezi, Tek Sağlık yaklaşımında; başarılı halk sağlığı müdahaleleri için, insan, hayvan ve çevre sağlığı işbirliğini önermektedir.
Bu kapsamda;
- insan sağlığı için doktorlar, hemşireler, halk sağlığı ekibi, epidemiyologlar,
- hayvan sağlığı için veterinerler, yardımcı profesyoneller, tarım işçileri,
- çevre sağlığı için ekolojistler, vahşi yaşam uzmanları ve diğer uzmanlık alanlarındaki profesyonellerin
iletişim kurmasını vurgulamaktadır.
Doğal olarak; diğer ilgili paydaşlar, kanun uygulayıcıları, politika yapıcıları, evcil hayvan sahipleri bile bu kapsamda düşünülebilir.
TEK SAĞLIK ORTAK EYLEM PLANI
Dünya Sağlık Örgütü Haber Bülteni, dört uluslararası kuruluşun “Tek Sağlık Ortak Eylem Planı” başlattığını duyurdu. Duyuru, geçtiğimiz hafta, yani 17 Ekim 2022 Pazartesi tarihli. Birleşmiş Milletler Gıda ve Tarım Örgütü (FAO), Birleşmiş Milletler Çevre Programı (UNEP), Dünya Sağlık Örgütü (WHO) ve Dünya Hayvan Sağlığı Örgütü (WOAH) tarafından bu konuda ilk defa bir ortak plan yayınlanmış oldu.
Amaç; sağlık tehditlerini topluca daha iyi önleyebilmek, tahmin edebilmek, tespit edebilmek ve yapılacak müdahale için kapasite entegrasyonu oluşturmak olarak belirlenmiş. Sürdürülebilir kalkınmaya katkıda bulunmak için katılımcı bir süreçle geliştirilen Tek Sağlık Ortak Eylem Planı, 2022-2026 yıllarını kapsıyor.
Dünya Sağlık Örgütü Genel Direktörü Dr Tedros Adhanom Ghebreyesus, dünyanın Covid-19 gibi pandemilere karşı savunmasını güçlendirmeye yönelik ortak çalışmaların merkezinde Tek Sağlık yaklaşımı olması gerektiğini belirtmektedir. Bu nedenle de Tek Sağlık yaklaşımının, pandemi önleme, hazırlık ve müdahaleye yönelik yeni uluslararası anlaşmaların yol gösterici ilkelerinden biri olacağının altını çizmektedir.
Sağlık sektörünün geleceğinde daha da önemi artacak olan Tek Sağlık yaklaşımı, kamu ve özel sektördeki sağlık hizmet sunucuları ile finanse edenlerini özellikle ilgilendirecek boyutlara ulaşabilir. Bu yüzden, sağlık alanında yatırım yapmak isteyenlerin vizyonu içinde bu konuya önem vermelidir. Vizyonun ana başlıkları;
- İnsan ve hayvan zoonotik salgınları,
- Gıda güvenliği,
- Antibiyotiğe dirençli enfeksiyonlar,
- Sektörler arası işbirliği,
- Bütüncül gören sonuç odaklı ekosistem bakışı
gibi alanları içerebilir.
Sektördeki niş alanlara yönelmek isteyenler, dikey büyüme planlayan yatırımcılar, risk değerlendirmesi yapan sigortacılar bu konuyu vizyonları içine yerleştirebilirler. Böylelikle bütüncül bir bakışla, insan sağlığıyla etkileşim içindeki her alanı değerlendirerek orta dönem politikalarını belirleme fırsatı yakalayabilirler.